Elena, Venere
Menelao
Teseo
Ippolita, Pallade

Peritoo

Iro

Menesteo, La Pace

Tindaro, Nettuno

Erginda, Giunone, Castore

Eurite, La Verita

Diomede, Creonte

Euripilo, La Discordia, Polluce

Antiloco

Achtergrond
Francesco Cavalli (1602-1676) wordt vaak gezien als een overgangsfiguur. Hij was een leerling van Monteverdi, bij wie hij als jongen in het koor van de San Marco zong. Hij kende dus de muziek van Monteverdi op zijn duimpje. Dat is ook duidelijk te horen. Maar zoals Monteverdi de eerste opera's optilde tot muziektheater door emotionele accenten aan te brengen in de melodielijnen en de instrumentale begeleiding, zo heeft Cavalli het muziektheater uitgebouwd tot een spektakelstuk met een enorme dynamiek: snel wisselende scènes, gebruik van machinerieën, uitbundige kleding, grootse decorstukken en niet in de laatste plaats grootse muziek.

Elena is een opera die amuseert en tegelijk diepgaand is, lachend om de ontrouw van de mens maar getint met wreedheid. De plot is sterk gericht op de emoties van de mens. De muziek zit vol contrasten en emotionele kracht; het werk heeft soms zijn stekelige kant maar ook een fascinatie voor het overweldigende verlangen en de kracht van travestie. Al deze kwaliteiten samen maken Elena tot een meesterwerk.

Er is geen andere componist die deze contrasterende stijlen beter beheerst dan Cavalli. Hij kan niet alleen een eenvoudige strofische canzonetta componeren (Irus tedere La bella crudele), maar ook hartverscheurende lamenti voor Hippolyta en duetten voor Helen en Menelaos. Ook schrijft hij uiterst expressieve ensembles zoals het kwartet (eigenlijk twee gelijktijdige duetten) met Theseus en Pirithoüs tegenover Helen en Menelaos.

Er was geen bioscoop in het 17e-eeuwse Venetië - opera trok de menigte, sinds het eerste theater haar deuren opende voor het algemene publiek in 1637. Tot dan toe was de opera gefinancierd door prinsen. Bijna van het ene moment op het andere kon iedereen naar de opera - mits men voor een ticket betalen kon. Alles werd bedacht voor het aantrekken van betalende klanten: muziek die briljant en emotioneel was, tragikomische aktes met seks en geweld, charismatische vertolkers, spectaculaire theatrale effecten en zelfs dansende dieren.  

Synopsis

Proloog

De godin van tweedracht, verkleed als godin van de vrede, slaagt erin om tweedracht te zaaien tussen Athene, Juno en Venus over de vraag of Helena trouw is. Ze gooit een appel tussen hen in voor de eerlijkste van de drie. Als de echte godin van vrede verschijnt, is het te laat. Juno en Athene hebben bepaald dat Helena overspel zal plegen.

Akte I

Theseus en zijn vriend Pirithoüs komen aan in Sparta. Theseus wil van  de hooghartige Hippolyta, af om Helena te ontvoeren. Maar ook Menelaos zit achter Helena aan. Hij vermomt zich als de amazone Elisa om de sportieve Helena over te halen te leren worstelen. Dat lukt. Maar Tyndarus, Helena's vader, wordt ook verliefd op Elisa, net als Pirithoüs, die Elisa wil ontvoeren.

Akte II

Theseus en Pirithoüs vluchten naar het naburige koninkrijk van Creon. Menestheus, zoon van Creon, wordt verliefd op Helena, die zich heeft laten verleiden door Theseus, tot wanhoop van Menelaos/Elisa. Als Hippolyta verschijnt als amazone, wil ze wraak nemen op Theseus. Menelaos doet hij alsof hij praat in zijn slaap en verklaart Helena zijn liefde. Daarna laat hij zijn echte identiteit zien. Als haar broers Castor en Pollux terugkomen van hun zoektocht naar het gulden vlies, besluiten zij haar te bevrijden.

Akte III

Helena en Menelaos vluchten samen. Hippolyta wil Theseus doden in zijn slaap, maar merkt dat ze nog te veel van hem houdt. Menestheus op zijn beurt wil Theseus ook doden, maar Hippolyta voorkomt dat, waardoor Theseus denkt dat zij hem wilde vermoorden. Dan onthult Hippolyta haar ware identiteit. Creon vertelt Theseus dat zij hem heeft beschermd. Uiteindelijk komt alles weer goed. Helen en Menelaos zingen samen met Theseus en Hippolyta - over hun geluk.